آموزش نت‌های گیتار و 8 الگو برای پیدا کردن نت‌های هم‌نام

آموزش نت‌های گیتار

برای نواختن هر سازی طبیعتا باید به نحوۀ قرارگیری نت‌های مختلف روی ساز، به منظور اجرای آن‌ها، تسلط کافی را داشته باشیم. بنابراین آشنایی با نت‌های گیتار و دانستن ارتباط بین نت‌ها در سیم‌های مختلف باعث تسلط ما بر صفحه انگشت‌گذاری شده و مانند نقشه‌ای است که راه نوازندگی را برای ما ساده‌تر می‌کند.

در دنیای موسیقی هر ساز به علت ساختار منحصر به فرد خود تفاوت‌هایی با سایر سازها از نظر اجرای نت‌ها دارد. از سازهای زهی گرفته تا سازهای بادی، هرکدام شیوۀ قرارگیری و اجرای نت مخصوص به خود را دارند.

در مقالۀ آموزش تئوری موسیقی مطالب زیادی راجع به تئوری موسیقی آموختیم و با انواع نت‌ها چه از لحاظ نام‌گذاری و چه از لحاظ دیرِند آشنا شدیم. اکنون در این مقاله به بررسی جایگاه نت‌ها و همچنین روابط بین آن‌ها در ساز گیتار می‌پردازیم.

فرت (Fret)

برای شروع به یادگیری نت‌ها روی دستۀ گیتار ابتدا باید دستۀ ساز را خوب بشناسیم.

بر روی دستۀ گیتار، خانه‌هایی تقریبا یک اندازه در کنار هم قرار گرفته‌اند که با میله‌ای فلزی از یکدیگر جدا شده‌اند. در ساز گیتار به هرکدام از این خانه‌ها یک فِرِت (Fret) می‌گویند.

اگر بخواهیم نت‌های گیتار را با تئوری موسیقی مطابقت دهیم باید هر فرت را معادل با نیم پرده و هر دو فرت را معادل یک پرده بدانیم. پس اگر مثلا گفتند 3 پرده حرکت کنید، باید 3 را در 2 ضرب کنیم چون هر پرده 2 فرت است، در واقع باید 6 فرت به جلو حرکت کنیم.

در نوازندگی گیتار برای به صدا درآوردن هر نت مدنظر باید با دست چپ یک یا چند انگشت خود را بر روی فرت‌ یا فرت‌های مدنظر قرار بدهیم و بعد با دست راست به سیم مدنظر ضربه بزنیم.

یکی از چالش‌های نوازندگی گیتار برای هنرجویان مبتدی، انگشت گذاری صحیح روی صفحه فرت است. برای اجرای صحیح این کار باید مانند تصویر زیر در هر فرت انگشت را نزدیک به میلۀ سمت راستِ فرت قرار دهیم، به‌صورت عمود به سیم مد نظر فشار آوریم و سعی کنیم صدایی بدون گِز داشته باشیم.

در ضمن باید توجه کنید که انگشت شست شما از پشت دسته بیرون نزند و به نوعی باید پنهان باشد.

در ابتدای انجام این کار دچار درد در سطح انگشتان خود می‌شوید اما جای نگرانی نیست چرا که بعد از مدت زمان کمی نوک انگشتان شما به تحمل این فشار عادت کرده و مشکلی از این بابت نخواهید داشت.

نحوۀ صحیح قرار دادن انگشت روی هر فرت

نت‌های گیتار روی هر سیم

قدم بعدی آشنایی با نت‌های گیتار، دانستن اسم (نت) هر سیم است. سیم‌های گیتار از پایین به بالا و از 1 تا 6 شمارش می‌شوند.

هر کدام از این سیم‌ها در حالت دست باز، یعنی وقتی فرتی را نگرفتیم و به طور آزاد به سیم ضربه می‌زنیم، اسم نت خاص خود را دارند که این نت‌ها از سیم 1 (زیرترین سیم) تا 6 (بم ترین سیم) شامل “می”، “سی”، “سُل”، “رِ”، “لا” و “می” هستند. اسامی باقی نت‌های گیتار براساس نت دست باز هر سیم و البته قوانین مربوط به فواصل، تعیین می‌شود.

این مفهوم با ذکر مثال بهتر جا می‌افتد. اما قبل از مثال بیایید مبحث فاصله‌ها را مختصرا و مجدد مرور کنیم.

مرور فاصله‌ها و محاسبۀ آن‌ها روی نت‌های گیتار‏

همان‌طور که در مقالۀ آموزش تئوری موسیقی گفتیم، در تئوری موسیقی همۀ نت‌ها باهم یک پرده فاصله دارند اما نت‌های “می” تا “فا” و “سی” تا “دو” فقط نیم پرده باهم فاصله دارند.

حالا به عنوان مثال به بررسی فاصلۀ بین نت‌های “رِ” تا “فا ” می‌پردازیم. با درنظر داشتن اینکه فاصلۀ هر نت تا نت دیگر یک پرده است به جز آن دو نت استثنا شروع به محاسبه می‌کنیم.

نت مبدأ ما “رِ” و نت مقصد “فا” است در ضمن باید به نت‌های بین مبدأ و مقصد هم توجه کرد.

محاسبۀ فاصله

مسیری که برای محاسبۀ فاصلۀ این 2 نت طی می‌کنیم از خود نت “رِ” ، سپس “می” و بعد نت مقصد یعنی “فا” می‌گذرد.

حالا فاصلۀ “رِ” تا “می” که 1 پرده است را با فاصلۀ “می” تا “فا” که نیم‌پرده است جمع می‌کنیم : 1/5=1+0/5

بنابراین فاصلۀ 2 نت “رِ” تا “فا” 1/5 پرده است، یعنی روی دستۀ گیتار اگر نت “رِ” را گرفتیم برای رسیدن به نت “فا” باید 3 فرت (2 * 1/5) به جلو حرکت کنیم.

برای یادگیری بهتر مثال دیگری می‌زنیم. فاصلۀ بین 2 نت “می” تا “دو” !

مسیری که باید طی کنیم از نت‌های “می”، “فا”، “سل”، “لا”، “سی” و “دو” می‌گذرد.

قطعا می‌دانید که فاصلۀ بین دو نت “می” تا “فا” نیم پرده، “فا” تا “سل” 1 پرده، “سل” تا “لا” 1 پرده، “لا” تا “سی” 1 پرده و در نهایت “سی” تا “دو” نیم پرده است. خب جمعا چند پرده شد؟

بیایید باهم محسبه کنیم :  4=0/5+1+1+1+0/5

همین‌طور که می‌بینید فاصلۀ بین این 2 نت 4 پرده است. از آن جایی که هر پرده معادل 2 فرت است، پس برای رفتن از نت “می” به “دو” باید 8 فرت به جلو حرکت کنیم.

حالا که به توضیح این موارد پرداختیم خود شما می‌توانید با توجه به اسم نت‌های سیم‌های آزاد به اسم باقی نت‌ها برسید اما برای راهنمایی می‌توانید به تصویر زیر که از بالا به پایین تمامی نت‌های روی سیم‌های 1 تا 6 را تا فرت 12 نمایش می‌دهد، توجه کنید.

نت‌های دیِز، بِمُل و بِکار

همین‌طور که در تصویر پایین می‌بینید، نت‌های دیِز دار هم در بین نت‌های گیتار مشخص است. در واقع هر 2 نتی که یک پرده باهم فاصله دارند، یک نت دیز دار، بمُل دار یا بِکار دار در بین‌شان قرار دارد.

مثلا در تصویر پایین به نت‌های “فا” تا “سل” روی سیم 1 (یا هر سیم دیگری) نگاه کنید. می‌بینید که بین این 2 نت یک نت “فا دیز” قرار گرفته است.

این موضوع به این معناست که نت‌های “فا” تا “فا دیز” و همچنین نت‌های “فادیز” تا “سل” با هم نیم پرده فاصله دارند و جمع این فاصله‌ها که 1 پرده است با فاصلۀ 2 نت “فا” تا “سل” که آن هم 1 پرده است، تطابق دارند.

پس برای در محاسبۀ فاصله‌ها باید به نت‌های دیِز یا بمل‌دار هم توجه کنیم. فقط کافیست توجه کنیم که در هر حالتی فاصلۀ نت یک فرت تا نت فرت بعدی یا قبلی آن تنها نیم‌پرده است.

اوکتاوهای گیتار

اگرچه در مقالۀ آموزش گیتار به توضیح اوکتاو پرداختیم ولی یادآوری آن خالی از لطف نیست.

در تئوری موسیقی اگر از یک نت به صورت بالارونده یا پایین رونده شروع به حرکت کنیم و دوباره به همان نت برسیم یعنی یک اوکتاو طی کردیم. اگر حرکت ما بالا رونده باشد نتی که در اوکتاو به دست می‌آید زیرتر از نت مبدأ و اگر پایین رونده باشد بم‌تر از نت مبدأ خواهد بود.

گیتار سازی است که دارای 6 سیم (اغلب، نه همیشه) و 19 تا 24 فرت که تعداد فرت‌ها براساس نوع گیتار متغیر است اما در گیتارهای کلاسیک معمولا 12 فرت روی دسته و 7 فرت روی بدنۀ گیتار قرار دارد.

این ساز تقریبا دارای 3/5 اوکتاو است که البته نوع گیتار (مثلا گیتارهای 7 سیم به بالا) و نیز تغییر دادن کوک ساز می‌تواند باعث رساندن اوکتاوهای گیتار به 4 شود.

ارتباط نت‌های گیتار

با توجه به تمامی مطالب گفته شده در بالا مثل محاسبۀ فواصل و شناختن فرت‌ها، به شناخت الگوهایی که به ما کمک می‌کنند نت‌های مشترک (اوکتاو) بین سیم‌ها را بشناسیم می‌پردازیم.

شناخت اوکتاو نت‌ها بر روی صفحۀ فرت‌بورد (Fret board) گیتار باعث افزایش تسلط ما در نوازندگی و همچنین بداهه‌پردازی‌های بهتر می‌شود. پس به سراغ الگوها می‌رویم.

1. الگوی سیم‌های 6 و 4

اگر از یک فرت روی سیم 6 (مثلا فرت 1) پرشی عمودی به پایین داشته باشیم و از سیم 5 بگذریم، به همان فرت (فرت 1) روی سیم 4 می‌رسیم و اگر به دو فرت جلوتر (یعنی فرت 3) حرکت کنیم، اوکتاو همان نتی که روی سیم 6 داشتیم را خواهیم داشت. یعنی در این مثال از فرت 1 سیم 6 به فرت 3 سیم 4 رسیدیم که این دو نت اوکتاو اول هم هستند.

این حرکت L شکل دربارۀ همۀ فرت‌های سیم 6 و 4 صدق می‌کند.

2. الگوی سیم‌های 5 و 3

این الگو دقیقا مانند الگوی بالا بین سیم‌های 6 و 4 است. یعنی اگر به‌طور مثال از یک فرت در سیم 5 (مثلا فرت 3) به پایین بیاییم و یک سیم را رد کنیم (یعنی سیم 4)، به سیم 3 در همان فرت (فرت 3) خواهیم رسید. سپس اگر روی همان سیم دو فرت به جلو حرکت کنیم (یعنی فرت 5)، به نت اولی که روی سیم 5 گرفته بودیم می‌رسیم.

ارتباط بین سیم‌های 6-4 و 5-3

3. الگوی سیم‌های 4 و 1

حالا اگر همان حرکت L شکل را به صورت برعکس رو به پایین انجام دهیم به اوکتاو اول سیم 4 یا در واقع اوکتاو دوم سیم 6 می‌رسیم.

به این صورت که باید از هر فرتی که روی سیم 4 گرفتیم (مثلا همان فرت 3) به دو فرت عقب‌تر حرکت کنیم (یعنی فرت 1) و از روی دو سیم 3 و 2 بپریم، حالا نت فرتی که روی سیم 1 قرار دارد (فرت 1) همان اوکتاوِ فرتِ سیم 4 (فرت 3) است.

در بخش آشنایی با اسامی سیم‌ها اشاره کردیم که سیم‌های یک و شش هر دو “می” هستند.  بنابراین و با توجه به مثال زده شده باید متوجه شده باشید که همۀ نت‌های گیتار روی سیم‌های‌ 1 و 6 به صورت نظیر به نظیر، اوکتاو دوم یکدیگر هستند.

مثلا فرت 1 سیم 1، اوکتاو دوم فرت 1 سیم 6 است. یا فرت 5 سیم 6، اوکتاو دوم فرت 5 سیم 1 است و به همین ترتیب. در واقع ترتیب نت‌ها روی دو سیم 1 و 6 عینا مثل هم هستند.

نت‌های سیم 1 و 6 اوکتاو دوم هم هستند.

4. الگوی سیم‌های 5 و 2

الگوی حرکت L شکل که به صورت برعکس رو به پایین را که فراموش نکردید؟ همان الگو روی سیم‌های 5 و 2 هم اجرا می‌شود.

به این صورت که اگر هر فرتی روی سیم 5 بگیریم (مثلا فرت 3) و به دو فرت عقب‌تر (یعنی فرت 1) حرکت کنیم و سپس از سیم‌های 4 و 3 پرش داشته باشیم، به همان فرت (فرت 1) روی سیم 2 می‌رسیم که این نت همان اوکتاو اول نت روی سیم 5 است و روی تمام فرت‌های سیم 5 و 2 این موضوع برقرار است.

ارتباط بین سیم‌های 5-2 و 4-1

5. الگوی سیم‌های 4 و 2

هنوز با الگوها کار داریم. در این الگو اگر هر فرتی روی سیم 4 (مثلا فرت 2) را بگیریم، به پایین حرکت کنیم و از سیم 3 بگذریم به سیم 2 روی همان فرت (فرت 2) می‌رسیم. حالا 3 فرت به حلو حرکت می‌کنیم (فرت 5). این فرت و این نت گرفته شده همان اوکتاو نت اولی است که در سیم 4 (فرت 2) گرفته بودیم.

6. الگوی سیم‌های 3 و 1

الگوی بین سیم‌های 3 و 1 دقیقا مانند الگوی بالایی است.

به این صورت که هر فرتی روی سیم 3 (مثلا فرت 2) را بگیریم، به پایین حرکت کنیم و از سیم 2 بگذریم به سیم 1 روی همان فرت (فرت 2) می‌رسیم. حالا 3 فرت به حلو حرکت می‌کنیم (فرت 5). این نت اوکتاو همان فرتی است که روی سیم 3 (فرت 2) گرفته بودیم.

ارتباط بین سیم‌های 4-2 و 3-1

7. الگوی فرت 12

این الگو آخرین الگوی پیدا کردن اوکتاو نت‌های گیتار است و می‌توان لقب ساده‌ترین الگو را به آن داد.

در این مورد کافی است بدانید که تمامی نت‌های گیتار از فرت 12 به بعد با فرکانس صدایی بالاتر دوباره تکرار می‌شوند. یعنی فرت 12 از سیم 1 همان نتی است که در آزاد سیم 1 داریم، فرت 13 از سیم 1 همان فرت 1 از سیم 1 است و… به همین ترتیب می‌توانید این الگو را برای همۀ سیم‌ها و فرت‌های گیتار بدون هیچ استثنایی بخاطر بسپارید.

پس همۀ نت‌های فرت 12، اوکتاو اول همۀ نت‌های سیم‌های آزاد هستند. یعنی اگر هر فرت از گیتار را به 12 فرت جلوتر (یا اگر جا داشتیم به عقب‌تر) منتقل کنیم به اوکتاو اول آن نت می‌رسیم.

الگوی بین نت‌های گیتار در از فرت 12 به بعد

8. الگوی آسانسوری 5 فرتی

در این الگو باید توجه داشت که به اوکتاو نت نمی‌رسیم و فقط به خود آن نت در جایگاهی دیگر (Position) خواهیم رسید. پس هدف این الگو مثل الگوهای بالا پیدا کردن اوکتاو نیست.

این الگو به الگوی 5 فرتی معروف است. این روش در مورد همۀ سیم‌های گیتار (به جز سیم‌ 2) قابل اجرا می‌باشد.

در این روش هر فرت از هر سیم را که گرفته باشیم (مثلا فرت 1 از سیم 1)، می‌توانیم به همان فرت در سیم بالای آن منتقل شویم (فرت 1 از سیم 2) و سپس 5 فرت به جلو حرکت کنیم (فرت 6 از سیم 2). باز هم تأکید می‌کنیم که با این کار به اوکتاو آن نت نمی‌رسیم و فقط همان نت را در پوزیشنی دیگر اجرا می‌کنیم.

در مورد سیم 2 این الگو به همین شکل پیش می‌رود با این تفاوت که به جای 5 فرت، 4 فرت باید به جلو حرکت کنیم.

مثلا اگر فرت 1 از سیم 2 را گرفتیم، برای رسیدن به همان نت در پوزیشنی دیگر باید ابتدا به فرت 1 از سیم 3 منتقل شویم و بعد 4 فرت به سمت جلو حرکت کنیم تا به فرت 5 از سیم 3 برسیم.

کوک کردن با استفاده از الگوی 5 فرتی

از این روش برای کوک کردن گیتار به صورت گوشی (با استفاده از گوش و بدون تیونر) هم بسیار استفاده می‌شود.

به‌طوری که اول صدای سیم 6 فرت 5 را به صدا در می‌آوریم، (سیم 6 از باقی سیم‌ها دیرتر کوک خود را از دست می‌دهد) سپس در حالی که سیم 6 در حال ارتعاش است، سیم 5 را به صدا درمی‌آوریم و با تشخیص اختلاف صدا اقدام به کوک سیم 5 می‌کنیم. این عمل را برای باقی سیم‌ها نیز انجام می‌دهیم.

توجه کنید که این روش کوک کردن اصلا به افراد مبتدی پیشنهاد نمی‌شود.

الگوی 5 فرتی که برای کوک کردن گیتار هم از آن استفاده می‌شود.

معرفی تبلچر (Tablature):

در مقالۀ آموزش تئوری موسیقی در قسمت خطوط حامل به‌طور مختصر به تبلچر اشاره‌ای کردیم اما در این قسمت می‌خواهیم به بررسی کامل آن بپردازیم.

تبلچر مدلی از نت‌نویسی است که فقط منحصر به انواع سازهای گیتار می‌باشد. برای نت‌نویسی گیتار می‌توان هم از مدل مرسوم (خطوط حامل)، هم از تبلچر و هم از هر دو مدل (به صورت زیر هم، تبلچر پایین و خطوط حامل بالا) استفاده کرد.

در رابطه با خواندن نتها روی خطوط حامل قبلا صحبت کرده‌ایم. در رابطه با تبلچر خوانی هم باید گفت که این روش بسیار راحت‌تر از روش خطوط حامل است.

به همین علت بسیاری از مدرسان برای جلوگیری از تنبلی هنرجویان و عادت دادن چشم آن‌ها به نت خوانی از روی خطوط حامل، در ابتدای آموزش گیتار کمتر از این روش استفاده می‌کنند. البته در رابطه با درستی یا غلطی این متد تدریس اختلاف نظراتی وجود دارد.

عمل تبلچر نویسی به این صورت است که شمارۀ فرت‌ها روی 6 خط که در واقع همان سیم‌های گیتار هستند، نوشته می‌شوند. ترتیب این خط‌ها دقیقا مثل ترتیب سیم‌های گیتار است. به این صورت که (از بالا به پایین) خط اول نشان دهندۀ سیم اول، خط دوم سیم دوم، خط سوم سیم سوم و… است.

هر عددی که روی این خط‌ها نوشته می‌شود، به معنی فرتی است که روی آن سیم باید بگیریم. به عنوان مثال اگر روی خط اول (همان سیم اول) عدد 5 نوشته شود، یعنی باید فرت 5 از سیم 1 را بگیریم و آن نت را اجرا کنیم.

انواع تبلچرها

هرچند که تبلچر نویسی یک مدل مستقل است، اما خود تبلچرها نیز در شکل‌های مختلفی نمایش داده می‌شوند. البته که فرق چندانی باهم ندارند و اگر کلیات تبلچر خوانی را بدانید مشکلی نخواهید داشت.

بیشتر تفاوت تبلچرهای مختلف در نشان دادن دیرند نت‌ها (اینکه سفید، سیاه، چنگ یا… هستند) است. در شکل‌های زیر نمونه‌های مختلف تبلچر نشان داده شده است.

نکته: در نوازندگی با پیک، علامت Downstroke به معنای ضربه پیک رو به پایین و Upstroke به معنای ضربه پیک رو به بالا است. این علائم در تبلچر نویسی به شکل بالا در تصویر رسم می‌شوند.

سخن آخر

حالا که به بررسی نت‌های گیتار، ارتباط آن‌ها باهم و اوکتاوشان روی فرت‌بورد پرداختیم، باید بتوانید با استفاده از الگوهای گفته شده اسم هر نتی بر روی هر سیم و در هر فرت را نام ببرید.

این کار نیاز به تمرین زیاد و بررسی تمامی الگوها بر روی سازتان دارد.

پس همین الان ساز خود را در دست بگیرید و به کشف فرت‌بورد خود مشغول شوید.