برای نوازندگی با سازدهنی یا هارمونیکا، مانند بسیاری از سازها نیاز به دانستن گام یا کلید قطعه داریم تا بتوانیم با آن همراه شویم. اما آموزش کلیدهای سازدهنی مانند سازهایی مثل پیانو، گیتار یا … نیست.
طبیعتا هنگام نوازندگی با سازدهنی به کلید قطعه توجه می‌کنیم. اما ویژگی این ساز این است که شما می‌توانید از سازی که در همان کلید خاص ساخته شده استفاده کنید. البته این موضوع به نوع ساز که کروماتیک یا دیاتونیک باشد هم بستگی دارد.
با ما در این مقاله همراه باشید تا بررسی تفاوت کلیدهای هارمونیکای دیاتونیک و کروماتیک بپردازیم و همچنین بدانیم چه سازی را در چه کلیدی باید تهیه کنیم.
مروری بر تفاوت‌های سازدهنی کروماتیک و دیاتونیک
قبلا در مقاله‌ای به‌طور جداگانه و کامل به بررسی تفاوت‌های هارمونیکای کروماتیک و دیاتونیک پرداخته شده است. سازدهنی دیاتونیک سازیست معمولا با 10 سوراخ که با انجام عمل دمش یک نت و با عمل مکش نت دیگری به صدا در می‌آید. این ساز در گام دیاتونیک کوک می‌شود و دارای نت‌های محدودتری است و اغلب برای سبک‌های خاصی مانند : بلوز، جز، کانتری، فولک و… استفاده می‌شود.
در مقابل ساز کروماتیک را داریم که این ساز در گام کروماتیک کوک می‌شود، تعداد سوراخ‌های بیشتری دارد، دارای قابلیت اجرای نیم‌پرده‌ها به کمک نیم‌پرده‌ای به نام اسلاید است و طبیعتا همۀ نت‌ها را در خود جای داده است.
همچنین هارمونیکای کروماتیک دارای اوکتاوهای بیشتری نیز هست. در نوازندگی با هارمونیکای کروماتیک شما قادر به نواختن همۀ قطعات ایرانی و خارجی هستید.
دلیل استفاده از این دو ساز در شرایط مختلف نزدیک شدن به حس واقعی قطعه، در برخی موارد سهولت در اجرای قطعات و البته رنگ صدای متفاوت این دو ساز است.
مرور کلیدها (گام‌ها)
حالا که به‌طور مختصر به تفاوت‌های سازدهنی کروماتیک و دیاتونیک پرداختیم، وقت بررسی مبحث کلیدهای سازدهنی است.
هر قطعه دارای کلید یا گام خاص خود است. نوازنده برای نواختن در آن کلید مشخص باید بداند که مجاز به نواختن چه نت‌هایی است و چه نت‌هایی را نمی‌توان نواخت. در سازهایی مانند گیتار می‌توان با تغییر دادن فرت به راحتی در گام‌های مختلف حرکت کرد. یا به عنوان مثالی دیگر در نوازندگی پیانو می‌توان با تغییر کلاویه‌های سیاه و سفید حین نوازندگی اقدام به تغییر گام یا کلید قطعه کرد.
اما در هارمونیکا قوانین دیگری حاکم هستند. به همین منظور نیاز به آموزش کلیدهای سازدهنی داریم.
آموزش کلیدهای سازدهنی
دیاتونیک
بیاید ابتدا با ساز دیاتونیک شروع کنیم. سازهای دیاتونیک همان‌طور که گفتیم نت‌های محدودتر و تعداد سوراخ‌های کمتری دارند. همین عامل باعث می‌شود که نتوانیم تمامی گام‌ها یا کلیدها را روی این سازها پیاده کنیم.
بنابراین برای هر گام خاص باید از سازدهنی دیاتونیک خاص آن کلید استفاده کنیم. مثلا اگر میخواهیم در گام دو ماژور نوازندگی کنیم باید از هارمونیکای دیاتونیک کلید دو (C) استفاده کنیم.
اگر قصد نوازندگی در کلید فا ماژور را داریم از هارمونیکای دیاتونیک کلید فا (F) باید استفاده کنیم. بنابراین برای هر قطعه باید از سازدهنی مربوط به کلید آن قطعه استفاده کنیم. با توجه به این موضوع احتمالا داشتن سازدهنی دیاتونیک را بیهوده می‌دانید چرا که مدام باید برای هر قطعه از ساز خاص آن قطعه استفاده کنید. اما موضوع به این سادگی نیست.
بهترین مارک سازدهنی یعنی یک انتخاب همیشگی!
سازهای دیاتونیک رنگ و صدای خاص خود را دارند که هیج ساز کروماتیکی نمی‌تواند آن را داشته باشد. از طرفی در این سازها به علت چینش متفاوت نت‌ها در کنار هم ما قادر به پیاده کردن برخی تکنیک‌های هارمونیکا مثل لگاتو در موقعیت‌هایی خاص هستیم که شاید نتوان آن کار را در ساز کروماتیک انجام داد.
مورد دیگری که باید به آن اشاره کرد استفاده از سازهای دیاتونیک مختلف برای اجرای آکوردهای مختلف است.
مثلا در هارمونیکای دیاتونیک کلید دو (C) شما فقط قادر به اجرای چند آکورد مانند دو ماژور، ر مینور، سل ماژور و سی دیمینشد هستید.
از طرفی سازهای دیاتونیک اغلب قیمت پایین‌تری دارند. در بسیاری از موارد هم کمپانی‌ها یک پک کامل از تمام کلیدهای سازدهنی‌های دیاتونیک را تهیه و روانۀ بازار می‌کنند. با تهیۀ این پک‌ها و با آموزش کلیدهای سازدهنی، شما دیگر تمام سازدهنی‌های دیاتونیک در تمامی کلیدها را دارید و به راحتی می‌توانید متناسب با هر قطعه از ساز خاصی استفاده کنید.
برخی از آکوردهایی که قابلیت اجرا در سازدهنی دیاتونیک کلید دو (C) را دارند.
پوزیشن‌های دیگر
توانایی سازهای دیاتونیک فقط در پوشش یک کلید نیست. بلکه می‌توان از آن‌ها در گام‌های دیگری که اغلب بلوز هستند استفاده کرد.
در این شرایط اصطلاحا از کلمۀ Position به معنی موقعیت استفاده می‌شود. در واقع شما می‌توانید از پوزیشن‌های دیگری روی این ساز استفاده کنید و با این امر قادر به اجرای گام‌هایی مثل گام بلوز خواهید بود.
برای این کار کافیست از نت تونیکِ کلیدِ ساز استفاده کنید و تا فاصلۀ پنجم آن نت حرت کنید. نتی که به آن خواهید رسید نت تونیک یک گام بلوز است که در واقع مشخص می‌کند چه گام بلوزی را با چه سازی می‌توانید بزنید. نگران نباشید با یک مثال این موضوع را بررسی می‌کنیم.
فرض کنید شما یک سازدهنی دیاتونیک کلید دو (C) دارید. حالا از نت تونیک این کلید که همن نت دو باشد، پنج فاصله طی کنید.
در این صورت نت مقصد ما سل خواهد بود نه؟ این به این معناست که با ساز دیاتونیک کلید دو، علاوه بر نوازندگی در گام دو ماژور، می‌توان در گام سل بلوز نیز نوازندگی کرد. به این حالت پوزیشن دوم می‌گویند.
البته پوزیشن‌های دیگری نیز وجود دارند که آن‌ها را هم می‌توان با پنج فاصله یافت.
این موضوع در مورد انواع سازهای دیاتونیک و کروماتیک صادق است.
در عکس زیر می‌توانید نت‌های تمام 12 کلید سازهای دیاتونیک را به تفکیک مشاهده کنید :
کروماتیک
در هارمونیکای کروماتیک همۀ نت‌ها موجود هستند بنابراین با داشتن یک ساز کروماتیک می‌توانید در تمامی کلیدها یا گام‌ها نوازندگی کنید. اما حتی سازهای کروماتیک هم در کلیدهای مختلف تولید می‌شوند.
حتما برای شما هم این سوال پیش آمده که اگر در سازهای کروماتیک همۀ نت‌ها موجود هستند، پس باید بتوان با این ساز تمام کلیدها را پوشش داد. پاسخ این سوال بله است!
اما دلیل ساخت سازدهنی‌های کروماتیک در کلیدهای مختلف این است که با این کار می‌توان ترتیب نت‌ها را روی سازها جابه جا کرد. با انجام این کار می‌توان دوبل نت‌ها یا آکوردهایی خاص را در سازهایی با کلیدهای خاصی استفاده کرد.
دیگه وقتشه نواختن سازدهنی رو یاد بگیری!
برای مثال در سازدهنی کروماتیک کلید دو (C) نمی‌توان 2 نت می و لا را به صورت همزمان نواخت چون هر کدام در دو سوراخ جداگانه هستند و از طرفی یکی نیاز به مکش و دیگری نیاز به دمش دارد.
در صورتی که می‌توان همین کار را در ساز دهنی کروماتیک کلید سل (G) یا کلید لا (A) انجام داد. چرا که در این کلیدها 2 نت می و لا در کنار یکدیگر قرار دارند.
یا به عنوان مثالی دیگر شما چگونه می‌توانید آکورد فامینور (Fm) را که شامل نت‌های فا، لابمل و دو است را در سازدهنی کروماتیک کلید دو (C) اجرا کنید؟ در هیچ صورت نمی‌توانید این کار را بکنید چرا که این 3 نت در این سازدهنی کنار هم نیستند.
در صورتی که اگر از سازدهنی کروماتیک کلید می‌بمل (Eb) استفاده کنیم، می‌توانیم این آکورد را اجرا کنیم چرا که این 3 نت در این کلید کنار هم قرار دارند.
اگر در مبحث آموزش کلیدهای سازدهنی به تسلط خوبی برسیم، می‌توانیم برای نواختن هر قطعه با توجه به کلید مدنظر قطعه، از ساز مناسب استفاده کنیم.
با استفاده از اسلاید در سازهای کروماتیک می‌توان نت‌ها را نیم پرده بالاتر برد.
کدام ساز مناسب است؟
اگر علاقه‌مند به نوازندگی با سازهای دیاتونیک هستید، پیشنهاد ما برای شروع آموزش سازدهنی استفاده از کلید دو (C) این ساز است. چرا که تیغه‌های استفاده شده در این کلید اندازۀ متوسطی دارد و از طرفی این کلید از همۀ کلیدها پرکاربردتر و محبوب‌تر است.
در میان همۀ کلیدهای سادهنی‌های دیاتونیک، کلید سل (G) دارای بلندترین تیغه‌ها و کلید فادیز (F#) دارای کوتاه‌ترین تیغه‌ها هستند. اما کلید دو (C) دقیقا تیغه‌هایی با اندازۀ مناسب و متوسط دارد.
سپس به منظور ارتقای مهارت خود و آموزش کلیدهای سازدهنی می‌توانید به سراغ باقی کلیدهای محبوب مانند کلید لا (A)، ر (D) و سل (G) نیز بروید.
اگر به تهیۀ سازهای کروماتیک و نوازندگی با آن‌ها علاقه دارید نیز ما بازهم پیشنهاد می‌کنیم اول با سازهای ساخته شده در کلید دو (C) شروع کنید. چرا که اغلب افراد برای نوازندگی با سازهای کروماتیک تنها از ساز کلید دو (C) استفاده می‌کنند. هر چند در صورت تمایل می‌توانید در ادامۀ کار برای تهیۀ سازهای کلید سل (G) و… اقدام کنید.
