آموزش نت خوانی صفر تا 100 (برای کودکان و بزرگسالان)

در این مقاله قصد داریم شما را با شیوه صحیح نت خوانی و علامت های مختلفی که در نت خوانی کاربرد دارد آشنا کنیم.

قبل از شروع کار لازم است بدانیم چرا باید نت های موسیقی را یاد بگیریم؟ کاربرد این نت ها چیست و چه اهمیتی در نوازندگی دارند؟

اهمیت نت خوانی در موسیقی

موسیقی یعنی هنر بیان احساسات انسانی به وسیله صداها. همانطور که ما برای بیان احساسات خود از کلمات و حروف استفاده میکنیم در موسیقی نیز برای این کار از واژه هایی که اختراع شده اند استفاده میکنیم. این واژه‌ها همان نت‌های موسیقی هستند.

در موسیقی نت ها در اصل صداهایی هستند که با کنار هم قرار گرفتن به شیوه صحیح قادر به خلق آثاری زیبا و پرمفهوم میباشند. نت های موسیقی اَلفبای نوازندگی هستند، یعنی برای اینکه شما بتوانید به زبان موسیقی قطعه ای را اجرا کنید باید ابتدا با اَلفبای آن آشنا شوید.

نت های موسیقی و ترتیب آن ها

الفبای موسیقی به طور کل دارای 7 نت میباشد. تمام قطعات زیبا، اجراهای بی‌نظیر و هر آهنگی که به گوش شما رسیده تنها با همین 7 نت اجرا شده اند.

نت های موسیقی به ترتیب از بم به زیر (از چپ به راست) عبارتند از DO , RE , MI , FA , SOL , LA , SI. در بین این نت‌ها نتی که بم‌ترین صدا را دارد نت DO است. این نت نسبت به بقیه نت‌ها صدای کلفت تری دارد و فرکانس آن کمتر است.

پس در این صورت در بین نت‌های اصلی، زیر ترین (نازک ترین) نت ما نت SI است. این نت صدای نازک تری نسبت به بقیه نت‌ها دارد و به همین دلیل صدای آن بلند تر و فرکانس آن بیشتر است. تفاوت زیر و بمی صدا ها مانند تفاوت صدای آقایان و خانم‌ها  است. در آقایان صدا بم‌تر، کلفت‌تر و کوتاه‌تر ولی در خانم ها صدا زیر تر در نتیجه نازک تر و بلند تر است.

در شکل زیر نت های موسیقی از چپ به راست به ترتیب قرار گرفته اند. آن ها را به خاطر بسپارید.

شما بعد از طی کردن مرحله آموزش نت خوانی میتوانید با همراهی مدرس خود به صورت کاملا اصولی بسیاری از نت ها و آهنگ های ایرانی و خارجی را بنوازید و از آن لذت ببرید.

خطوط حامل

در بحث آموزش نت خوانی بعد از شناخت نت‌ها و ترتیب آنها میرسیم به قسمت خطوط حامل.

این خطوط طراحی شده اند برای جایگذاری نت‌ها بر روی آنها. همانطور که همه‌ی زبان ها خطی برای نوشتار دارند موسیقی نیز برای نوشتار خط مخصوص خود را دارد. در خط نوشتار موسیقی، به جای حروف از نت ها و به جای خط از خطوطی به اسم حامل استفاده میشود.

جایی که نت ها بر رو یا بین آن خطوط می‌نشینند و ما از جایگاه آن ها متوجه میشویم که نام نت ها چیست.

همانطور که گفته شد نت ها بر روی خطوط حامل قرار میگیرند. برای نمایش ارتفاع (زیر و بمی) نت ها از پنج خط افقی موازی به نام (حامل) استفاده میشود. ترتیب شمارش خطوط حامل از پایین به بالا است، پایین ترین خط جایگاه نت های بم تر است.

اُکتاو

بحث بعدی در مقاله آموزش نت خوانی اُکتاو است. اگر ما از نت DO شروع به خواندن نت ها کنیم پس از به پایان رسیدن نت هفتم باز هم به نت DO میرسیم. DO ,RE ,MI ,FA ,SOL ,LA ,SI , DO.

یعنی این یک ترتیب بی پایان است و ما با تکرار این 7 نت اصلی به اکتاو های زیر تر یا بم تر میرسیم.

به فاصله میان این دو نت اکتاو میگویند. در زبان یونانی اکتاو به معنی هشتم است یعنی بعد از سپری شدن هفت نت شما در نت هشتم وارد اکتاو بعدی شده اید. در اکتاو بعدی نَه نت ها تغییری میکنند و نَه طرز نوشتن آنها. بلکه تفاوت در زیر و بمی آنها ایجاد میشود. در ادامه بیشتر متوجه این بحث خواهید شد.

در شکل زیر هر اکتاو تشکیل شده از هفت نت اصلی و با پایان یافتن هر هفت نت وارد اکتاو بعدی خواهیم شد. با جابجایی اکتاو ها نت های ما بر روی خطوط حامل هرچه بالا تر بروند یعنی ارتفاع آن ها زیاد شود، در اصطلاح زیر تر میشوند و صدای آنها نازک تر میشود. و هرچه پایین تر بیایند یعنی ارتفاع آن ها کمتر شود بم تر میشوند و صدای آن ها کلفت تر میشود.

خطوط تکمیلی

اکنون ما با ساختار پنج خطوط حامل آشنا شدیم و فهمیدیم که با قرار گیری نت ها بر روی آن ها زیر و بمی نت ها و اَسامی آنها را نمایش میدهیم. اما گاهی لازم است ما پهنه صوتی بزرگتری در اختیار داشته باشیم یعنی اکتاو های بیشتری در اختیار داشته باشیم.

اگر اکتاو ها را از سمت نت های بم تر یعنی زیر خط اول یا نت های زیر تر یعنی بالای خط پنجم ادامه دهیم از خطوط حامل بیرون خواهند زد. دقیقا اینجاست که از خطوط تکمیلی یا (خطوط اضافی) استفاده میکنیم.

در این صورت خطوطی از پایین و بالا به خطوط حامل اضافه میشود که میتوانیم با آن ها اکتاو های بیشتری را درست کنیم. اما نه همانند خطوط حامل بلکه به صورت خط تیره فقط بر روی نتی که در بالاتر یا پایین تر از خطوط حامل قرار گیرد. تفاوت خطوط حامل با خطوط تکمیلی در این است که ما فقط زمانی از خطوط تکمیلی استفاده میکنیم که به آن نیاز داشته باشیم.

هدف از این کار این است که نوازنده دچار مشکل دیداری نشود و خواندن نت ها و دیدن خطوط حامل راحت تر باشد. به این صورت میتوان خیلی راحت در هنگام اجرای قطعه های موسیقی به نت ها نیز نگاه کرد و همزمان که اجرا میکنید نت ها را نیز ببینید.

در شکل زیر شما را با نت هایی که بر روی خطوط تکمیلی(خطوط اضافه) که در بالا و پایین 5 خط حامل قرار گرفته است آشنا میکنیم. نت هایی که در بالای 5 خطوط حامل قرار میگیرند (زیر تر) و نت هایی که در زیر 5 خط حامل قرار گرفته اند نت های (بم تر) میباشند.

علاوه بر خطوط تکمیلی شما میتوانید جایگاه تمامی نت ها را بر روی خطوط حامل با استفاده از شکل زیر یاد بگیرید.

کلید سل

کلید سل نشانه ای است که در سمت چپ خطوط حامل قرار میگیرد. به کمک کلید سل میتوانیم جایگاه نت ها را بر روی خطوط حامل پیدا کنیم.

در واقع کلید سل جای نت سُل (SOL) را به ما نشان میدهد و ما با توجه به یادگیری ترتیب نت ها میتوانیم جایگاه بقیه نت ها را روی خطوط حامل پیدا کنیم. یادگیری مجموع اَشکال گفته شده در مقاله آموزش نت خوانی این امکان را برای شما فراهم میکند که نت خوانی را به بهترین و ساده ترین روش فراگیرید.

در شکل زیر دقت کنید نقطه تمرکز کلید سُل خط دوم است که با خط قرمز نمایش داده شده است. خط قرمز بر روی خط دوم قرار گرفته که محل قرار گیری نت SOL  میباشد. با مشخص شدن جای نت سل شما میتوانید جایگاه بقیه نت ها را نیز در شکل زیر به خاطر بسپارید. به بیان دیگر چون ترتیب نت ها را یاد گرفتیم پس میتوانیم نت های بعدی و قبلی نت سل را بنویسیم.

فاصله ها (پرده و نیم پرده) و علامت های تغییر دهنده

همانطو که در بین اعداد ریاضی فاصله هایی وجود دارد در بین نت های موسیقی نیز فواصلی داریم که بسیار کاربرد دارد. بیایید مثال خود را بر روی اعداد ادامه دهیم، میدانیم که در بین هر عدد با عدد بعدی خود به اندازه یک واحد یا یک عدد فاصله است.

مثلا بین عدد 3 و 4 میگوییم 1 عدد فاصله است. گاهی این فاصله ها نصف میشود به فرض میگوییم بین عدد 3/5 تا 4 به اندازه نصف یک عدد یا یک دوم فاصله است.

همین فاصله و نیم فاصله نیز در موسیقی و در بین نت ها وجود دارد اما در موسیقی ما از واژه‎‌های پرده و نیم پرده استفاده میکنیم. در بین نت های موسیقی در حالت عادی یک واحد (یک پرده) فاصله وجود دارد. به طور مثال میگوییم بین نت می و نت فا که پشت سر هم قرار دارند یک پرده فاصله است.

اما گاهی نیاز است این فاصله ها را کمتر کنیم و صدایی دقیق تر داشته باشیم. یعنی باید به دنبال نتی مابین نت می و نت فا باشیم. به این فاصله اصطلاحا میگوییم نیم پرده.

ما در موسیقی گام های متفاوتی داریم که در هر کدام از آن ها فواصل بین نت ها با هم متفاوت است. برای تکمیل اطلاعات در این مورد میتوانید مقاله گام های موسیقی را مطالعه کنید.

علامت های تغییر دهنده

ما به کمک یک سری علائم متوجه میشویم که چه موقع باید فاصله یک نت را تا نت بعدی به نیم پرده کاهش دهیم یا فاصله یک نت را تا نت بعدی به اندازه یکونیم پرده افزایش دهیم.

یکی از این علائم که شکل آن را پایین مشاهده میکنید دیِز نام دارد. هرگاه کنار یک نت (سمت چپ آن) قرار داشت به این معنی است که نت مورد نظر باید نیم پرده به سمت نت بعدی برود. یعنی فاصله آن با نت بعدی خود نصف میشود و به اصطلاح نیم پرده زیر تر میشود.

دیز

علامت دیگری که در تغییر فاصله نت ها دخالت دارد بِمُل نام دارد. هرگاه علامت بمل سمت چپ نتی قرار گیرد ما باید آن نت را نیم پرده بم تر کنیم. یعنی نت مورد نظر را نیم پرده به سمت نت قبلی ببریم.

در علامت دیز ما نت را نیم پرده به سمت نت بعدی میبردیم به همین دلیل نت مورد نظر نیم پرده زیر تر میشد. اما زمانی که از بمل استفاده شود ما باید نت مورد نظر را نیم پرده به سمت نت قبلی ببریم یعنی نیم پرده بم تر کنیم. در اینجا متوجه شدیم که دیز و بمل دقیقا عکس هم عمل میکنند.

بمل

علامت بعدی بِکار نام دارد. این علامت به عنوان یک خنثی کننده عمل میکند یعنی نت هایی که نیم پرده شده اند یعنی دیز و بمل گرفته اند را خنثی میکند و به حالت عادی برمیگردد.

بکار

دیرند، کشش

در موسیقی هر نت یک ارزش زمانی دارد یعنی ما هر نت را باید به یک مقدار مشخص بِکِشیم و ادامه بدیم. یعنی نت ها به اندازه کشیده نمیشوند و ماباید آن ها را دقیقا به اندازه ای که برای آن ها مشخص شده است بِکِشیم. پس بخشی از مبحث نت خوانی مربوط میشود به یادگیری دیرند نت ها.

برای تشخیص دادن مقدار کشش یا دیرند هر نت ما باید با شکل ظاهری نت ها آشنا شویم. قبلا آموختیم که اسم نت ها را باید بر اساس جایگاه آن ها بر روی خطوط حامل تشخیص داد اکنون یاد میگیریم که دیرند و کشش آن ها را باید از روی ظاهر آن ها تشخیص دهیم.

به شکل زیر دقت کنید و نقاطی که برای تشخیص نت ها استفاده میشود را مشاهده کنید. توجه داشته باشید که در این مرحله فقط با ارزش زمانی نت ها کار داریم و ظاهر نت ها بر اساس شکل زیر فقط مربوط دیرند و کشش آن هاست.

نت گرد

در موسیقی طولانی ترین دیرند یا کشش متعلق به نت گرد میباشد و دیرند سایر نت ها را نسبت به این نت میسنجیم. به عبارت دیگر این نت معیار و شاخصی است برای به دست آوردن دیرند سایر نت ها.

نت گرد

نت سفید

ارزش زمانی نت سفید یک دوم (1/2) نت گرد است. به طور مثال اگر فرض کنیم دیرند نت گرد که معیار و شاخص ما بود 4 ضرب باشد، در اینجا نت سفید ما 2 ضرب میباشد.

نت سفید

نت سیاه

اگر به همین روش نت ها را نصف کنیم به نت سیاه میرسیم. دیرند نت سیاه یک دوم (1/2) نت سفید میباشد. پس در نتیجه متوجه میشویم که دیرند نت سیاه یک چهارم(1/4) نت گرد است.

نت سیاه

نت چنگ

اگر نت سیاه را تقسیم بر 2 کنیم دو نت چنگ بدست می‌آید. پس در نتیجه هر نت چنگ (1/8) نت گرد و (1/4) نت سفید و (1/2) نت سیاه است.

نت چنگ

این روند تقسیم بندی به همین روش ادامه پیدا میکند برای نت های دولاچنگ (1/16 نت گرد)، سه‌لا چنگ(1/32 نت گرد)، چهارلاچنگ(1/64 نت گرد) و …

خط اتحاد

تا به اینجا دیرند نت ها را یاد گرفتیم، اما علامت هایی در نت خوانی وجود دارد که تغییراتی روی دیرند نت ها ایجاد میکنند. یکی از این علامت ها خط اتحاد میباشد.

خط اتحاد خطی منحنی است که دو نت هم صدا و هم نام را به یکدیگر متصل میکند. در زمان نت خوانی هرموقع با این خط روبرو شدید مفهوم آن این است که باید دیرند آن دو نت را با یکدیگر جمع کرد.

نقطه و دو نقطه

تا به اینجا نت خوانی را یاد گرفتیم و ارزش زمانی آن ها را فهمیدیم. اما در بعضی مواقع نیاز است ارزش زمانی نتی را از آنچه که هست بیشتر کنیم.

یکی از علائم نت خوانی نقطه و دو نقطه است. هر گاه سمت راست نتی علامت نقطه (.) قرار بگیرد به این معنی است که نصف ارزش زمانی آن نت باید به آن اضافه شود.

و هر گاه دو نقطه سمت راست نتی قرار گیرد به این معنا است که نصف ارزش زمانی آن نت به همراه نصفِ نصفِ آن نت اضافه میشود. به شکل زیر دقت کنید.

وزن در موسیقی

اکنون که نت خوانی را یاد گرفتید باید با مفهوم وزن و کاربرد آن آشنا شوید. به طور کلی به هرگونه تناسب در زمان در موسیقی وزن گفته میشود. همانطور که پیش تر گفتیم بسیار مهم است که دیرند و کشش نت های موسیقی را دقیقا به اندازه ای که هستند رعایت شود.

رعایت دیرند های نت های موسیقی تناسب در زمان را برای ما فراهم میکند و میتوانیم قطعه ای را اصولی و به طور صحیح بنوازیم به طوری که از شنیدن آن لذت ببریم.

رعایت وزن باعث میشود که شنونده در آن احساس توازن کند و به اصطلاح خودمانی بتواند با آن دست بزند. زمانی این اتفاق افتاد میگوییم آن قطعه دارای وزن است. یکی از عوامل ایجاد وزن تاکید میباشد.

تاکید در نت خوانی

نت هایی که ما در موسیقی میشنویم از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند. تاکید وقتی به وجود می‌آید که ما یک نت را از بقیه محکم تر اجرا کنیم و بقیه نت ها نسبت به آن ضعیف تر اجرا شوند.

به این ترتیب اگر فاصله میان نت ها منظم باشد به طوری که ما زمان فرا رسیدن تاکید بعدی را حدس بزنیم میگوییم وزن به وجود آمده است.

به طور مثال در یک میزان 3 ضربی همیشه ضرب اول قوی و دو ضرب بعدی ضعیف اجرا میشود. در میزان های 4 ضربی ( ضرب اول قوی، ضرب دوم ضعیف، ضرب سوم نیمه قوی و ضرب چهارم ضعیف) اجرا میشود.

تقسیمات مساوی زمان در موسیقی

در بحث نت خوانی میرسیم به تقسیمات زمانی. کوچکترین واحد تقسیم بندی زمانی در موسیقی ضرب میباشد. زمانی که در یک مراسم به یک قطعه موسیقی گوش میدهیم و با آن دست میزنیم، دست های ما در فاصله زمانی های مشخصی به هم میخورند.

زمانی که دست های ما به هم میخورند دقیقا زمان رسیدن ضرب ها میباشد. پس نتیجه میگیریم ما به صورت ذاتی وزن را درک کرده ایم و زمانی که یک موسیقی دارای وزن را بشنویم آن را حس میکنیم و میتوانیم هم زمان با آن دست بزنیم.

میزان

هر گاه حداقل دو ضرب یا بیشتر کنار هم قرار بگیرند تشکیل یک میزان را میدهند. در واقع میزان ها بزرگ تر از ضرب ها هستند. در میزان ها معمولا ضرب اول قوی تر از سایر ضرب ها اجرا میشود.

میزان و خط میزان

در نت قطعه های موسیقی(مانند تصویر زیر) تقسیمات زمانی وجود دارد که به آن ها میزان میگویند. میزان ها که با خط میزان از یکدیگر جدا میشوند جایگاهی است که نت ها را به وسیله آن ها از نظر ارزش زمانی تقسیم میکنیم.

پس در هر قطعه هر تعداد که میزان داشته باشیم ارزش زمانی تمام میزان ها با هم برابر است. فارغ از اینکه در هر میزان از چه نت هایی استفاده شده باشد، اما با جمع زدن ارزش زمانی نت ها در هر میزان متوجه میشویم که ارزش زمانی تمامی میزان ها با هم برابر هستند.

نشانه میزان نما (کسر میزان)

نشانه میزان نما یا کسر میزان دقیقا بعد از کلید سل می‌آید و از دو عدد تشکیل شده. عدد بالایی تعداد ضرب های موجود در هر میزان را به ما میگوید و عدد پایینی دیرند هر یک از آن ضرب ها را.

همانطور که در بحث میزان توضیح دادیم تمامی میزان ها از نظر ارزش زمانی با هم برابرند و این ارزش زمانی را کسر میزان به ما نمایش میدهد.

برای مثال به شکل بالا دقت کنید، در این کسر میزان عدد بالایی که 4 میباشد تعداد ضرب های هر میزان میباشد. پس در هر میزان ما 4 ضرب وجود دارد. عدد پایینی نیز دیرند هر یک از آن ضرب ها میباشد.

همانطور که میدانید عددی که در مخرج 4 باشد به صورت یک چهارم (به صورت کسری) خوانده میشود. پس نتیجه میگیریم دیرند هر ضرب ما یک چهارم نت گرد (هر ضرب= یک نت سیاه) میباشد. به شکل زیر دقت کنید.

انواع میزان

در موسیقی میزان های مختلفی داریم که کاربرد های آن ها با یکدیگر متفاوت است. میزان ساده، ترکیبی، لنگ.

شما برای شروع یادگیری لازم است در ابتدا میزان ساده را یاد بگیرید، یعنی شروع نوازندگی و نت خوانی با میزان ساده میباشد.

در میزان های ساده دیرند هر ضرب شکل ساده ای از نت ها میباشد مانند نت سفید، سیاه، چنگ و… . به همین علت میزان های ساده هر ضرب را میتوان به 2، 4 و 8 قسمت مساوی تقسیم کرد. مثلا اگر هر ضرب را یک نت سیاه فرض کنیم میتوان آن را به 2 نت چنگ یا 4 نت دولاچنگ یا 8 نت سه لا چنگ تقسیم کرد.

توجه داشته باشید، مطالبی که در این مقاله مطالعه کردید پایه و اساس موسیقی در سرتاسر جهان است یعنی شما با یادگیری این نکات میتوانید به یادگیری هر سازی که به آن علاقه داشته باشید بپردازید. تفاوتی ندارد به چه سازی  علاقمند هستید شما ابتدا باید نت خوانی را یاد بگیرید.

بعد از یادگیری باید به سراغ اطلاعات خود آن ساز بروید. برای مثال اگر به ساز دهنی علاقه دارید بعد از خواندن این مطالب باید به سراغ یادگیری نت های ساز دهنی کروماتیک بروید.

تا به اینجای مقاله سعی کردیم نت خوانی و نحوه کار اَلفای موسیقی را به شما آموزش دهیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه نت خوانی میتوانید مقاله تئوری موسیقی را نیز مطالعه کنید.

آموزش نت خوانی کودکان چگونه است؟

همانطور که گفتیم نت های موسیقی و ترتیب آن ها، در همه‌ی کشور ها یکسان و از یک نوع هستند. از طرفی پایه و اساس یادگیری هر ساز موسیقی میباشند.

به همین دلیل برای آموزش نت خوانی کودکان نیز مورد استفاده قرار میگیرد. بسیاری از والدین ترجیح میدهند کودک خود را با موسیقی آشنا کنند تا از تاثیرات موسیقی در زندگی کودکان نیز استفاده کنند.

در این مقاله سعی کردیم به ساده ترین و قابل فهم ترین روش ممکن نت های موسیقی و نحوه خواندن آن ها را به شما آموزش دهیم. شما میتوانید با یک بار مطالعه این مقاله نکات گفته شده را به روش خودتان و با زبان کودکانه به فرزند دلبندتان بیاموزید.

بهتر است آموزش نت خوانی کودکان را با استفاده از ابزار های مناسب مانند نقاشی ها تصاویر و شکل های مختلف انجام دهید.

اکثریت والدین برای آموزش نت خوانی کودکان و شروع یادگیری موسیقی برای فرزندشان از ساز های کودکانه مانند بلز استفاده میکنند.

یک ساز موسیقی زیبا و رنگارنگ مناسب با تمایل های کودکان (به حالت ضربه و صدا) ساخته شده است که میتواند نت خوانی کودکان را بسیار راحت تر و دلچسب تر کند.