شناخت ساز زهی و معرفی انواع ساز زهی

ساز زهی یکی از انواع سازهای موسیقی میباشد که تولید صدا در آن به وسیله ارتعاش سیم، تار یا زه انجام میشود. این ارتعاش ممکن است به صورت زخمه زدن یا کندن سیم و یا به صورت کشش و مالش آن و یا ممکن است به صورت ضربه زدن به سیم اتفاق افتد.

هر یک از روش های بالا باعث ایجاد صدایی متفاوت از نظر جنس و فرکانس میشود که باید با توجه به سلیقه و علاقه خود یک صدا را انتخاب کنید و وارد دنیای بزرگ موسیقی شوید.

انواع ساز زهی

ساز زهی به سه دسته تقسیم میشود: ساز زهی زخمه ای ، ساز زهی آرشه ای و ساز زهی ضربه ای. این یک دسته بندی کلی راجع به سازهای زهی میباشد. اما در میان این تقسیم بندی ها ما سازهای زهی ایرانی و غربی داریم که هر کدام در سبک های مختص خود کاربرد دارد.

سازهای زهی ایرانی بیشتر در سبک های پاپ و سنتی کاربرد دارد اما به این معنی نیست که شما نتوانید با این سازها قطعاتی در سبک های مختلف غربی بنوازید. با افزایش مهارت نوازندگی و البته دانش موسیقایی شما تسلط بسیار زیادی بر روی ساز خود پیدا میکنید و میتوانید در سبک های مختلف خلاقیت هایی به خرج دهید.

اکنون میخواهیم در دسته سازهای زهی ایرانی، سازهای زخمه ای، آرشه ای و ضربه ای را به شما معرفی کنیم تا به طور کامل با این سازها و نحوه دسته بندی آن ها آشنا شوید.

 

ساز زهی ایرانی

ساز زهی ایرانی زخمه ای

همانطور که از اسم آن پیداست تولید صدا در این مدل سازها  به روش زخمه زدن یا کندن سیم اتفاق می‌افتد. با این روش سیم به ارتعاش در می‌آید و با توجه به مقدار شدت این کندن شدت صدای تولید شده بیشتر یا کمتر میشود.

معمولا کوک کردن سیم های این ساز ها نیز کار ساده ای میباشد. چرا که سیم ها برای کنده شده و قابلیت زخمه زدن لازم است که مقداری شُل باشند. در صورت سفت بودن امکان صدا گرفتن به این روش ممکن نیست.

سازهای زهی زخمه ای را به کمک ناخن و مضراب های مخصوص و شخصی سازی شده به صدا در می‌آورند. البته زاویه و حالت ناخن در این قضیه بسیار مهم میباشد و باید به نحوه سوهان زدن ناخن هم توجه ویژه ای شود.

دو مورد از محبوب ترین سازهای زهی زخمه ای تار و سه‌تار میباشد که اکثریت با آنها آشنا هستند این دو مدل ساز از سازهای سنتی شناخته شده هستند که میتوان در دستگاه های مختلفی در آن ها نوازندگی کرد.

صدای ساز سه تار

صدای ساز تار

همانطور که مشاهده میکنید در هر دو ساز کاسه ای از جنس چوب ساخته شده است. وظیفه این کاسه بیشتر کردن حجم صدای ساز و ماندگاری بالای صدا میباشد. درواقع این کاسه ها به صدا قدرت بیشتری برای نشان دادن خود میدهد.

هر ساز یک دسته چوبی نیز دارد که علاوه بر تعادل ساز باید با آن پرده ها را عوض کرد. با عوض کردن پرده ها درواقع ما طول سیم را کم و زیاد میکنیم و با این عمل تغییر در فرکانس صدا و در نتیجه تغییر در نت ها ایجاد میشود.

2. ساز زهی ایرانی آرشه ای

نوع دیگر ساز زهی مدل آرشه ای میباشد. در مدل آرشه ای ما با یک آرشه بر روی سیم ها میکشیم. با کشیدن آرشه روی سیم ها ارتعاشی در سیم ها اتفاق می‌افتد که حاصل آن صدایی دلنشین و زیبا میباشد. البته برای تماس بهتر آرشه با سیم ساز و بهتر شدن ارتعاش یک پودر به موهای آرشه میزنند تا صدای شنیده شده واقعی تر و شفاف تر شود.

کشیدن آرشه بر روی سیم ها به صورت رفت و برگشتی است که با استفاده از همین حالت رفت و برگشتی تکنیک های بسیاری نیز به اجراها اضافه میشود.

این مدل سازها نیز دارای یک بدنه جعبه مانند چوبی میباشد که با فضای داخلی خود باعث افزایش قدرت صدا و ماندگاری بیشتر آن میشود. بازتاب صدا در بدنه ی چوبی این مدل ساز ها باعث دلنشین تر شدن و زیبا شدن آن میشود.

کمانچه یک ساز زهی آرشه ای میباشد که دارای 4 سیم است. این ساز را با کمک میله ای که در انتهای ساز وجود دارد به حالت ایستاده، بر روی زمین، میز یا روی پا قرار میدهند. علت وجود این میله تعادل بهتر ساز و حرکت دادن ساز موقع اجرا میباشد.

ساز کمانچه یکی از رویایی ترین سازهای زهی آرشه ای در سبک ایرانی میباشد که صدایی پر قدرت و دلنشین دارد و در تمامی گروه نوازی ها به خوبی میدرخشد.

ساز زهی ایرانی ضربه ای

ساز زهی ضربه ای نیز از انواع ساز میباشد که به وسیله سیم هایی به صدا در می‌آید. اما در سازهای زهی ضربه ای سیم ها باید مقاومت بالایی داشته باشند چرا که کشش آن ها بسیار زیاد میباشد. این سیم ها به حدی باید سفت بسته شوند که با کوچکترین ضربه نیز به صدا در بیاید.

به کمک دو مضراب بر روی سیم های این ساز ضربه میزنند که جنس مضراب و نمدی که بر روی آن نصب میشود در صدای تولید شده تاثیر بسیار زیادی دارد.

مرسوم ترین و جذاب ترین ساز زهی ضربه ای سنتور میباشد که صدایی بسیار دلنشین و دلچسب دارد. سنتور دارای 72 عدد سیم میباشد که با کشش بسیار زیادی به دو طرف ساز وصل شده اند. این سیم ها از یک طرف قابلیت شل و سفت شدن دارند برای تغییر کوک سیم ها.

سنتور دارای خرک های چوبی میباشد که سیم ها بر روی آن ها قرار میگیرند. روی خرک ها نیز سیم های فلزی ضخیمی قرار دارند تا تکیه گاه مناسبی برای سیم های سنتور باشند و بتوانند صدایی واضح و شفاف تولید کنند. در سمت راست سنتور میله هایی قرار دارند که سیم ها به دور آن ها پیچیده اند.

با چرخواندن این میله ها سیم های سنتور شل و سفت میشود و میتوان کوک آن را تغییر داد. کشش سیم های سنتور به قدری زیاد است که با کوچکترین حرکت این میله ها کوک ساز تغییر میکند.

ساز زهی غربی

ساز زهی غربی زخمه ای

نوبت به بررسی سازهای غربی میباشد در ادامه به بررسی سازهای زخمه ای، آرشه ای و ضربه ای غربی خواهیم پرداخت.

سازهای زخمه ای همانطور که قبلا هم گفتیم به روش کندن یا زخمه زدن به سیم ها به صدا در می‌آید. میزان زخمه زدن یا کندن سیم باید به قدری باشد که به سیم آسیب وارد نکند یا باعث خراب شدن لحن صدای ساز نشود. از طرفی، نباید به قدری آرام کنده شود که صدای اصلی نت به گوش نرسد.

یکی از تکنیک های اصلی نوازندگی با سازهای زخمه ای تلاش و تمرکز بر روی میزان کندن یا زخمه زدن به سیم میباشد. این عمل با تمرین و تمرکز همراه با تکرار منظم به خوبی برای شما قابل درک خواهد بود. برای کندن هم میتوان از ناخن دست و مضراب های مخصوص استفاده کرد.

سازهایی مانند گیتار، هارپ و چنگ رومی در این دسته قرار میگیرند که هر سه به کمک زخمه زدن یا کندن سیم به صدا در می‌آیند.

صدای گیتار

گیتار دارای 6 سیم از جنس فلز و پلاستیک میباشد. سیم های بالاتر یعنی سیم های بم تر از جنس فلز به حالت فنری تولید میشود، تا قدرت صدای بالا و صدای بمی داشته باشد. و سیم های پایین تر که برای نت های زیر تر هستند از جنس پلاستیک مقاوم مباشد.

گیتار دارای یک دسته میباشد که نت های موسیقی و فواصل نیم پرده ای بین نت ها به کمک فرت از یکدیگر تفکیک میشوند. فرت ها مفتول های ضخیمی میباشد که بر روی دسته ساز زیر سیم ها قرار میگیرند.

بدنه ی گیتار نیز از جنس چوب ساخته میشود. نوع چوب استفاده شده در ساخت بدنه گیتار تاثیر بسیار زیادی بر روی صدا میگذارد. با گیتار میتوانید سبک های فلامنکو، پاپ و کلاسیک یا هر سبک دیگری را به راحتی اجرا کنید اما مهم ترین سبک ها همین 3 سبک گفته شده است.

 

صدای چنگ رومی

چنگ رومی نیز در دسته سازهای زهی غربی زخمه ای قرار دارد. این ساز در دو حالت حفره دار و بدون حفره تولید میشود. در هر دو مدل سیم های آن به وسیله میله هایی که قابلیت چرخش و کوک سیم ها را دارند، به قسمت پایین چنگ که ثابت میباشد متصل است.

برای خرید چنگ رومی میتوانید در سایت نواکده با انواع آن به خوبی آشنا شوید و انتخابی زیبا و درست را تجربه کنید.

طول سیم ها در این ساز متفاوت است. هرچه طول سیم ها طولانی تر باشد سیم صدای بم تر و هرچه طول سیم ها کوتاه تر باشد سیم صدای زیر تری تولید میکند.

چنگ رومی را با ناخن و با مضراب های مخصوصی به صدا در می‌آورند. بسته به سبک و قطعه ای که اجرا میشود این کار متفاوت است.

از چنگ رومی میتوان برای سبک های کلاسیک و پاپ و با کمی تسلط میتوان حتی در سبک های سنتی نیز قطعه هایی را اجرا کرد. اما اصول و کاربرد این ساز برای قطعه های کلاسیک بوده.

فقط کافیست مقاله یادگیری نت های چنگ رومی را مطالعه کنید تا با طرز کار این ساز زیبا آشنا شوید و یادگیری این ساز را آغاز کنید.

ساز زهی غربی آرشه ای

به سراغ سازهای زهی غربی آرشه ای میرویم که در سبک ایرانی نیز ساز هایی مشابه این سازها تولید شده است. سازهای زهی غربی آرشه ای بر اساس ابعاد و کارایی نام های متفاوتی دارند اما اساس کار همه ی آن ها یکی است.

معروف ترین و محبوب ترین سازی که در این دسته قرار دارد و اکثرا با آن آشنا هستند، ساز ویولن است. ویولن یک ساز آرشه ای است که به صدا در آوردن آن به کمک حرکت آرشه بر روی سیم ها صورت میگیرد. حرکت آرشه به صورت رفت و آمدی انجام میشود اما گاهی لازم است که ما فقط به صورت رفت یا فقط به صورت برگشتی چند نت را اجرا کنیم.

ویولن مانند گیتار دارای فرت نمیباشد، یعنی برای جابجا شدن روی نت ها فقط کافیست انگشت ها را روی سیم ها قرار دهیم تا سیم به دسته ساز وصل شود. از این ساز نیز بیشتر در سطح کلاسیک استفاده میشود اما شما میتوانید به راحتی در سبک های پاپ و حتی سنتی از این ساز استفاده کنید.

ساز زهی غربی ضربه ای

سیمبالوم یک ساز زهی غربی ضربه ای میباشد که ساختار آن شباهت زیادی به ساز زهی ضربه ای ایرانی یعنی سنتور دارد. در این ساز نیز سیم های کوتاه و بلندی وجود دارد که وظیفه اجرای نت های زیر و بم را بر عهده دارند. نوازنده باید با دو مضراب مخصوصی که فقط متعلق به این ساز است، بر روی سیم ها ضربه بزند.

در ساز سیمبالوم سیم های ردیف پایین تر که به رنگ زرد هستند مختص صداهای بم میباشند. سیم های ردیف بالا که به رنگ نقره ای هستند نیز برای نت های زیر تر ساخته شده اند.

این ساز زیبا دارای 125 سیم زیر و بم میباشد که در یک محفظه ی ذوزنقه ای شکل قرار گرفته اند. از این ساز در سبک های جاز، فولک و کولی استفاده میشود.